A Agra de Baroña

A Punta do Castro é un xacemento arqueolóxico excepcional, pero Baroña ten moito máis. Na súa contorna poden observarse os restos dunha das paisaxes agrarias tradicionais máis interesantes e mellor conservadas do litoral galego. Alí, concentrados e a pequena escala, como si fose un aleph borgiano, atopamos leiras de cultivo, tapados (esas parcelas pechadas por muros de cachote e sen portas das que falaremos noutra ocasión), camiños lousados, marcos, cómaros e regas. Todo un catálogo da ordenación do territorio tradicional e das infraestruturas precisas para o desenvolvemento dunha comunidade labrega fortemente fincada na terra.

Todos estes elementos se interconectan e non funcionan illadamente. Facendo unha valoración persoal, probablemente o máis rechamante deles sexa a rega. Aínda que pareza chocante nun país húmido, o regadío era fundamental na estrutura agraria tradicional de Galicia, un lugar tamén sometido a fortes secas estivais. As regas forman un complexo hidráulico de primeira orde, unha marabillosa mostra de arquitectura popular, de enxeño e de adaptación ao medio.

Na Agra de Baroña, situada mesmo á beira do Castro e protexida do vento do mar polas dunas e o canabal da Area Longa, e onde algúns veciños da Igrexa e Abuín seguen a traballar as leiras ao xeito tradicional, este valioso elemento aínda está en funcionamento. Recorrelo, serpenteando por un auténtico labirinto de camiños, é unha experiencia única que evoca a labregos e cavadores,  a argazo, a batume e a toxo.

A auga que baixa do monte de Orellán encórase nunha balsa, o pozo da rega, que regula a saída por un curioso sistema parecido a un sifón. Un complexo sistema de canles, lovadas de auga, canleiros, portelos e piadoiras deriva o fluxo hidráulico dende o rego central ás distintas leiras, segundo quendas de propiedade e cultivos, de xeito que, en canto á necesidades, todos teñen e non se perde unha soa gota.

Na fotografía, tirada en decembro de 2008 no medio e medio da magnífica Agra de Baroña, mentres realizabamos os estudios previos para o Plan Especial de Protección do Castro, pódese observar un grupo de regos en espiña de peixe, destinados a manter húmida e fresca a herba que alimenta no inverno ao gando estabulado.

Tito Concheiro