As portas: o poder dos castros

Para os que vivían dentro, pero tamén para os que o dexergaban dende fóra, a fortificación era o elemento que imprimía verdadeiro carácter ao poboado da Idade do Ferro. En Baroña, ao igual que noutros grandes asentamentos do Noroeste, a potencia e sofisticación do aparato defensivo suxire que, ademais de valores intanxibles, como o prestixio ou simbolismo do espazo pechado, o complexo fortificado, forte, poderoso e construído cunha coidadosa planificación previa, foi deseñado para disuadir e combater, se chegado fose o caso. Neste castro espectacular, unha auténtica praza forte fincada na Prehistoria, existiron, canto menos, catro cintos defensivos sucesivos. En tres desas liñas de muralla, cada unha coas súas características e morfoloxía propias, ábrense portas ou sistemas de entrada: o que dá acceso ao istmo dende o exterior, a traveso da muralla transversal e salvando o foxo escavado no substrato (unha gabia brutal cavada a pico na rocha viva); a gran porta que permite pasar ao 2º recinto, seguramente o primeiro realmente habitado; e as escaleiras entre machóns que dan paso á segunda plataforma, escavadas no seu día polo Sr. Luengo e unha das imaxes máis recoñecibles deste xacemento formidable. 

A reescavación, neste ano 2012, do sector ocupado pola gran entrada monumental, que comunica o istmo coa primeira plataforma con vivendas, revelou o que xa se tiña intuído: que en determinado momento da súa historia, os habitantes do Castro de Baroña reformularon o seu sistema defensivo, unha obra de escala colosal que trocou absolutamente a imaxe do asentamento. Os vestixios máis antigos, de cronoloxía prerromana, correspóndense cunha gran cerca de cachotería elaborada cun aparello de excelente calidade, dotada dun sistema de acceso do tipo de porta asimétrica con rampla. Nun intre moi posterior, seguramente en torno ao cambio de Era, esta muralla desmontouse parcialmente, rectificouse o seu trazado, envolveuse por unha obra nova e quedou incorporada a un aparato soberbio: unha entrada en rampla achanzada protexida por dous torres con fortes zócalos e zarpas de contención. A calexa de entrada atopábase pavimentada cun coidado lousado de laxes e pechábase a medio camiño cun sólido portón de madeira. Sobre el, unha pasarela permitía o tránsito polo adarve ou camiño de rolda, ao que se subía por medio dunhas esqueiras axuntadas ao paramento interior. Na foto pódese observar claramente a estratigrafía de muros, cos paramentos superpostos da primeira e segunda murallas, así como o magnífico pavimento de lousas que pisaron os habitantes de Baroña ata que o derradeiro castrexo pechou a porta.

Esta é unha visión farragosa e técnica feita por un arqueólogo: a descrición dos elementos que subsistiron ao mar de fondo do tempo e logo nós sacamos á luz. Restos arruinados dun pasado glorioso. Pero, ¿cómo sería esta construción ante os ollos daquelas mulleres e homes que decidiron vivir nese mar de penedos empoleirados no Atlántico?. Miguel López Marcos, o noso director de restauración, ten un don: o da recreación. Por iso un día, sentado o equipo técnico a carón dos restos desta porta espectacular, falando de fases e niveis de construción e reformas, fixémoslle unha petición especial: debuxa, como ti cres que era, a gran porta de Baroña. E aquí está o resultado: a imaxe do poder e a forza dunha comunidade de finais da Idade do Ferro no Occidente galego.

Tito Concheiro